Het is bijna 4 jaar geleden dat ik over de flanken van de Etna liep. Lang genoeg om niet alles van de korte wijnreis meer te weten, maar het aanzicht van de machtige vulkaan vergeet je niet gauw. Wanneer je dichtbij zo'n krachtig natuurverschijnsel bent, kun je niet anders dan onder de indruk zijn. Bijna even indrukwekkend zijn de wijnen die er gemaakt worden. Toen al, maar zeker ook nu. Wijnen met een heel eigen gezicht, van inheemse druivenrassen en uit zeer verschillende wijngaarden.
Al enkele jaren liggen de wijnen van de Etna onder een vergrootglas in de wijnwereld. De schrijvende wijnpers loopt ermee weg - denk aan Nederlandse magazines als Perswijn en Proefschrift, maar zeker ook Engelstalige publicaties zoals Noble Rot magazine en Jancisrobinson.com. Ook sommeliers krijgen geen genoeg van de vulkanische Etnawijnen. Je ziet ze dan ook steeds vaker opduiken op wijnkaarten van sterrenrestaurants en menig serieus op wijn gerichte bistro of gastrobar. Wat maakt de wijnen van Etna nou zo hot?
Een open deur, natuurlijk. Maar ik trap hem graag even in. De locatie waar de druiven groeien bepaalt in sterke mate de stijl en kwaliteit van een wijn. Binnen die locatie kunnen we inzoomen op bijvoorbeeld klimaat en ondergrond, om de twee meest voor de hand liggende factoren te noemen. De Etna is gelegen aan de oostkant van Sicilië. Deze behoorlijk zuidelijke ligging in Europa brengt een warm, Mediterraan klimaat met zich mee. Zomers op Sicilië zijn zeer warm, droog en zonnig. Een recept voor zondoorstoofde, zwoele wijnen zou je denken. Toch worden de wijnen van de Etna juist gekenmerkt door een elegante frisheid. Dat heeft een aantal redenen.
Allereerst is de Etna gelegen aan de meer regenachtige oostkant van Sicilië. Onder meer door de invloed van de winden Mistral en Scirocco, valt hier meer regen dan in het binnenland of aan de westkust van het eiland. Gunstig voor de druiven, die van tijd tot tijd best een drupje water kunnen gebruiken. Misschien nog belangrijker is het feit dat de Etna een berg is van meer dan 3.300 meter hoogte. Okay, de wijngaarden liggen niet tussen de besneeuwde bergtoppen, maar druivenranken groeien wel tot zo'n 1.000 meter boven zeeniveau. Niet alleen hebben ze daar een geweldig uitzicht, maar de hoogte tempert de hitte behoorlijk. Wie wel eens in de bergen op vakantie is geweest weet dat het 's nachts behoorlijk kan afkoelen op hoogte. Dit verschil in dag- en nachttemperatuur - ook wel diurnal range genoemd - zorgt ervoor dat de druiven trager rijpen. De twee grote voordelen daarvan zijn dat er meer aroma-ontwikkeling plaatsvindt in de schil van de druiven en dat de zuren in de druiven behouden blijven. Het resultaat: aromatische intensiteit, complexiteit en frisheid in de wijnen.
Nerello Mascalese, Nerello Cappuccio, Carricante... wie kent ze niet? Het zijn de meest voorname druivenrassen voor de rode en witte Etnawijnen. Buiten het wijnbouwareaal dat tot de Etna DOC behoort zie je ze zelden en de beste wijnen van deze druiven worden op de Etna gemaakt. Hieronder een kleine toelichting bij deze bijzondere druiven en hun bijzondere wijnen.
Voor rode Etnawijnen - of Etna Rosso in goed Italiaans - is de druif nerello mascalese veruit het belangrijkst. Dit donkere, laatrijpende druivenras wordt door sommigen gedacht zijn oorsprong te hebben in het oude Griekenland, waarna het via Calabrië uiteindelijk zijn plek op de flanken van de Etna vond. DNA onderzoek heeft een verwantschap aangetoond met de Toscaanse icoondruif sangiovese. De naam mascalese is afgeleid van de Mascali-vlakte die aan de oostkant van de Etna ligt en waarvan sommigen zeggen dat de druif er voor het eerst groeide. Zoals wel vaker het geval is, bestaat er dus enige discussie over waar de druif precies te plaatsen, maar dat hij wijnen van hoge kwaliteit voortbrengt staat buiten kijf.
De wijnen van nerello mascalese laten zich het beste vergelijken met pinot noir en nebbiolo. Een vreemde combinatie misschien, maar ze combineren de finesse en aroma's van vers rood fruit die typisch zijn voor pinot, terwijl ze in structuur (tannine) meer weg hebben van de grote piemontese druif. Ook florale en kruidige tonen die je in sommige rode wijnen van de Etna vindt, doen denken aan nebbiolo.
Een bijzonder gegeven is dat op sommige plekken zeer oude, niet geënte nerello mascalese te vinden is. Deze pre-phylloxera druivenstokken zijn vaak ruim 100 jaar oud en produceren slechts enkele trossen druiven van sublieme kwaliteit. Ze staan dan ook aan de basis van de meest gezochte (en kostbare) Etnawijnen.
Onze Etna-producent Tenuta delle Terre Nere beschikt over een klein perceel met pre-phylloxera druivenstokken van ruim 140 jaar oud. Deze wijngaard is gelegen in de contrada Calderara Sottana en is vernoemd naar een oude wijnboer die zijn leven wijdde aan het verzorgen van de druivenstokken in de wijngaard. Als eerbetoon vernoemde Marco de Grazia - eigenaar van het wijngoed en een groot ambassadeur van Etnawijnen - het perceel naar de oude wijnboer: La Vigna di Don Peppino. Jaarlijks worden ongeveer 4.000 flessen van deze wijn gemaakt, maar ieder jaar wordt de productie van deze bijzondere wijn iets kleiner doordat de oeroude stokken minder druiven voortbrengen. Wij mogen van iedere oogst slechts een paar dozen kopen, die vaak binnen enkele weken de deur weer uit zijn.
Wat nerello mascalese is voor rode Etnawijnen, is carricante voor witte Etna. Witte wijnen met Etna DOC op het label moeten voor minimaal 60 procent van deze druif worden gemaakt en zelfs 80 procent bij Etna Superiore. De druif komt al eeuwen op de Etna voor en levert doorgaans elegante wijnen op met subtiele florale en fruitige aroma's. De natuurlijke zuurgraad van carricante is vrij hoog en de druif kan, zeker in koelere wijngaarden, behoorlijk laat rijpen.
Etna bianco wordt in sommige gevallen gemaakt om jong te worden gedronken. In dat geval tref je carricante vaak aan in een assemblage met andere druiven als catarratto en minella, die de wijn rondeur en jeugdige fruitigheid geven. De meer serieuze Etna Superiore wijnen worden vaak met 100 procent carricante gemaakt en krijgen vaak een langere opvoeding op vat, al dan niet met gistcontact. Hier ontstaat een meer Bourgondische stijl wit met complexe aroma's, zilte smaaknuances en een grote lengte. Ze kunnen daarnaast prima enkele jaren worden bewaard en winnen in de fles aan balans en complexiteit.
Als ze allemaal van dezelfde druiven worden gemaakt, hoe kan het dan dat de wijnen zo verschillend zijn? Dat komt door de variatie in bodemtypes, gecombineerd met de hoogteverschillen die je op de Etna ziet. De hoogte van de wijngaarden varieert van 300 tot meer dan 1.000 meter! Als je bedenkt dat met elke 100 meter stijging de temperatuur ruim een halve graad lager wordt, dan kun je je voorstellen dat het een behoorlijk verschil maakt of je druiven rijpen aan de voet van de Etna of op een kilometer hoogte.
Een goede illustratie is het verschil in smaak en aroma tussen rode wijnen uit de contrade Calderara Sottana en Guardiola van Tenuta delle Terre Nere. De eerste wijngaard ligt op 600 tot 650 meter hoogte en heeft een ondergrond van zwarte, versteende lava, bezaaid met keien. De donkere en stenige ondergrond houdt warmte vast en zorgt voor een rijpe en krachtige stijl Etna. De Guardiola wijngaard daarentegen ligt op een hoogte van 900 tot 1.000 meter en heeft een ondergrond van vulkaanzand en asresten, De wijn die hier wordt gemaakt is veel slanker en strakker in stijl. Wil je de verschillen eens proeven? Wil je de nuanceverschillen in witte Etnawijnen proeven? Vergelijk dan eens de rijpere en romige Santo Spirito met de frisse, florale Montalto. Deze wijnen zijn allemaal beperkt beschikbaar in onze webwinkel.
Mocht je er met de rode en witte wijnen niet uitkomen dan is rosé ook nog een optie. Etna rosato wordt net als de rode wijnen gemaakt met nerello mascalese en behoort tot de meest karaktervolle roséwijnen in ons assortiment. Het enige nadeel? Hij is veel te snel uitverkocht!
Natuurlijk kunnen we nog verder ingaan op de waterregulatie, de aanwezigheid van mineralen als calcium. magnesium en kalium in de bodem, de lage schimmeldruk door de constante wind, et cetera. Maar dat zou teveel tekst van mij vragen en teveel van jullie aandacht. Tot zover dus de wijninhoudelijke argumenten. Toch wil ik nog één andere factor aanstippen. Het zou mijns inziens naïef zijn om bij het verklaren van de populariteit van Etnawijnen geen melding te maken van de natuurlijke aantrekkingskracht die zoiets gevaarlijks en oerkrachtigs als een vulkaan met zich meebrengt. Een berg met de kracht om te scheppen én te vernietigen. Waaruit lava van wel 1.000 graden Celcius kan stromen, maar waar in de winter een besneeuwd hoedje op ligt. Die onvoorspelbaar kan uitbarsten en woedende wolken hete as kan spuwen. Wijnbouwers die werken tussen de eeuwenoude versteende lavastromen, met de continue dreiging van een volgende eruptie, aswolk en regen van vulkanisch gesteente. "Het kan elk moment gebeurd zijn, maar ze gaan nog even door" (De Dijk).Dat spreekt toch tot de verbeelding van ieder mens? Wijnliefhebber of niet.
Hoewel de Etna er met zijn spectaculaire omgeving letterlijk en figuurlijk uitspringt, kun je ook elders in Europa en de wereld vulkanische ondergronden vinden. Wil je deze wijnen ontdekken, ga dan bijvoorbeeld eens kijken in Soave Classico (de gebroeders Gini maken hier geweldige wijnen), Campanië (proef de Taburno Falanghina), de Pfalz (een goed voorbeeld is de Pechstein Forst GG Riesling), Santorini (de wijnen van de druif assyrtiko zijn waanzinnig), zoek het in het de Oostenrijkse bergen van de Steiermark, of reis naar warmer oorden en bezoek de wijngaarden op Madeira, Tenerife of de Azoren.
